Bal Çeşitleri
Türkiye, zengin bitki örtüsü ve farklı iklim özellikleri sayesinde dünyada eşine az rastlanan bir bal çeşitliliğine ev sahipliği yapmaktadır. Doğal bir şifa kaynağı olan bu besin, elde edildiği bitkiye ve yöreye göre farklı tat ve aromalar sunar. Ülkemizde en çok tüketilen ve bilinen en popüler bal çeşitleri şunlardır:
Çiçek Balı
Çiçek balı, arıların belirli bir bitki türüne bağlı kalmadan, doğadaki binlerce farklı çiçeğin nektarını toplayarak ürettiği en yaygın bal türüdür. "Polifloral" (çok çiçekli) olarak da bilinen bu bal, üretildiği bölgenin bitki örtüsüne ve iklimine göre çok farklı renk, tat ve aromalara sahip olabilir. Genellikle Türkiye'nin her bölgesinde, özellikle yaylalarda ve ovalarda üretimi yapılır.
Tadı genellikle herkesin damak zevkine uygun, yumuşak ve tatlıdır. İçerisinde çok çeşitli çiçek polenleri bulunduğu için besin değeri yüksektir. Ancak glikoz oranı, salgı ballarına (çam balı gibi) göre daha yüksek olduğu için soğuk havalarda veya bekledikçe kristalleşmesi (şekerlenmesi) son derece doğal bir fiziksel süreçtir.
Çam Balı
Dünya üretiminin %90'ından fazlası Türkiye'de, özellikle Muğla ve Ege kıyılarında gerçekleştirilen çam balı, bir çiçek balı değil, "salgı balı"dır. Çam ağaçları üzerinde yaşayan "basra" (Marchalina hellenica) isimli bir böceğin salgısını arıların toplayıp işlemesiyle elde edilir. Çiçek poleni içermediği için alerjik bünyeler için bazen daha uygun olabilir.
Koyu rengi, yoğun kıvamı ve kendine has reçineli kokusuyla bilinir. Glikoz ve fruktoz oranı çiçek ballarına göre daha düşük olduğundan, çam balı yıllarca bozulmadan ve kristalleşmeden (şekerlenmeden) saklanabilir. Boğazı yakmayan hafif tadı nedeniyle kahvaltılarda en çok tercih edilen bal türlerinden biridir.
Kestane Balı
Genellikle Karadeniz Bölgesi'nde, kestane ormanlarının yoğun olduğu alanlarda üretilen bu bal, koyu kahverengi rengi ve oldukça yoğun kıvamıyla dikkat çeker. Arıların sadece bahar aylarında kısa bir süre çiçek açan kestane ağaçlarından nektar toplamasıyla elde edilir.
Tadı oldukça baskın, acımsı ve buruktur; bu yüzden kahvaltılık tüketimden ziyade genellikle tıbbi destek amacıyla kullanılır. Antiseptik özelliği çok yüksektir ve antioksidan açısından zengindir. Halk arasında bağışıklığı güçlendirmek, öksürüğü kesmek ve mide rahatsızlıklarını gidermek için genellikle günde bir kaşık olarak tüketilir.
Ayçiçek Balı
Trakya Bölgesi başta olmak üzere ayçiçeği tarımının yapıldığı geniş ovalarda üretilen bir bal türüdür. Ayçiçekleri açtığında arılar bu tarlalara götürülür ve bitkinin nektarını toplayarak altın sarısı renkte bir bal üretirler. Kendine özgü hafif bir aroması vardır.
Ayçiçek balının en belirgin özelliği çok hızlı kristalize olmasıdır. Bazen katı yağ kıvamına kadar sertleşebilir ve rengi matlaşabilir. Bu durum balın bozulduğu anlamına gelmez; doğal yapısı gereğidir. Genellikle gıda sanayisinde veya karışım ballarda dolgu maddesi olarak sıkça kullanılır.
Narenciye (Turunçgil) Balı
Akdeniz ve Ege bölgelerinde portakal, limon, mandalina ve greyfurt bahçelerinin çiçek açtığı dönemlerde üretilir. Açık sarı renkli, akışkan ve meyve çiçeklerinin o hoş kokusunu barındıran aromatik bir baldır. C vitamini içeriğiyle bilinir.
Tadı hafif ve ferahlatıcı olduğu için özellikle çocuklar tarafından sevilerek tüketilir. Ancak narenciye çiçeklerinin nektar yapısı nedeniyle bu bal türü de tıpkı ayçiçek balı gibi çabuk kristalleşmeye meyillidir. Sakinleştirici etkisi olduğuna inanılır ve genellikle taze tüketilmesi önerilir.
Kekik Balı
Kekik otunun yaygın olduğu yüksek yaylalarda üretilen, karakteristik kokusu çok güçlü olan özel bir baldır. Açık altın sarısı renge sahiptir ve tadında kekiğin o keskin, ferahlatıcı aroması hissedilir. Enzim değeri yüksek, kıymetli ballar arasındadır.
Mide ve sindirim sistemi üzerindeki olumlu etkileriyle bilinir. Özellikle soğuk algınlığı dönemlerinde boğazı yumuşatmak ve mide ağrılarını hafifletmek için tercih edilir. Keskin tadı nedeniyle gurme lezzetler arasında yer alır ve et yemeklerinin yanında sos olarak bile kullanılabilir.
Ihlamur Balı
Ihlamur ağaçlarının çiçek açtığı haziran ve temmuz aylarında, genellikle Karadeniz ve Marmara bölgelerinde üretilir. Koyu sarı renkli, yoğun kıvamlı ve ıhlamur çiçeği kokuludur. Tadı oldukça tatlı ve yoğundur.
Sinir sistemini yatıştırıcı ve sakinleştirici etkisiyle bilinir, bu nedenle stresli dönemlerde veya uykusuzluk sorunlarında tercih edilir. Ayrıca terletici özelliği sayesinde gribal enfeksiyonlarda vücut direncini artırmak için bitki çaylarına karıştırılarak tüketilmesi yaygındır.
Akasya Balı
Dünyanın en kaliteli ve değerli ballarından biri olarak kabul edilen akasya balı, özellikle Artvin ve Doğu Karadeniz'in belirli bölgelerinde üretilir. Rengi o kadar açıktır ki bazen su gibi şeffaf görünebilir. Tadı çok hafiftir ve boğazı yakmaz.
Fruktoz oranı yüksek olduğu için kristalleşmesi çok uzun zaman alır, uzun süre akışkanlığını korur. Hafif tadı nedeniyle, balın baskın tadından hoşlanmayanlar veya yiyecek ve içeceklerini tatlandırırken aroma bozulmasını istemeyenler için ideal bir seçenektir.
Anzer Balı
Rize'nin İkizdere ilçesindeki Anzer Yaylası'nda üretilen, dünyaca ünlü ve coğrafi işaretli bir baldır. Sadece bu yaylada bulunan yüzlerce endemik (dünyada başka yerde olmayan) çiçeğin nektarından elde edilir. Üretimi hava şartlarına çok bağlı olduğu için her yıl sınırlı miktarda çıkar.
Anzer balı bir gıda maddesinden çok, güçlü bir takviye edici ve şifa kaynağı olarak görülür. Hacettepe Üniversitesi gibi kurumlar tarafından analiz edilip tescillenmeden satışı yapılmaz. Fiyatı diğer ballara göre çok yüksektir ve genellikle ciddi sağlık sorunlarında destekleyici olarak gramla tüketilir.
Lavanta Balı
Isparta ve Burdur yöresindeki lavanta bahçelerine konulan kovanlardan elde edilir. Kendine has çok hoş, parfümsü bir kokusu ve aroması vardır. Rengi şeffafa yakın sarıdan kehribara kadar değişebilir.
Sakinleştirici özelliği en yüksek ballardan biridir. Uykusuzluk ve stres problemlerine karşı doğal bir yardımcı olarak bilinir. Aromatik tadı nedeniyle gurme peynir tabaklarında veya özel tatlılarda lezzet verici olarak da kullanılır.
Püren Balı
Ege ve Akdeniz bölgelerinde, maki bitki örtüsünün bir parçası olan püren (funda) çalısının çiçeklerinden elde edilir. Hafif acımsı, buruk bir tada ve koyu bir renge sahiptir. Kıvamı oldukça yoğundur ve granüllü bir yapıya sahip olabilir.
İdrar yolları ve böbrek sağlığı üzerinde olumlu etkileri olduğu düşünülen bu bal, aynı zamanda yüksek enerji verir. Genellikle sonbahar aylarında hasat edilir ve kışa hazırlık balı olarak da bilinir.
Deli Bal (Orman Gülü Balı)
Karadeniz'in nemli ormanlarında yetişen orman gülü (rhododendron) bitkisinin mor çiçeklerinden elde edilir. İçeriğinde "grayanotoksin" adı verilen bir madde bulunduğu için tansiyonu hızla düşürme özelliğine sahiptir. Bu nedenle "deli bal" veya "tutan bal" olarak adlandırılır.
Tüketimi son derece dikkat gerektirir; bir çay kaşığından fazlası zehirlenmeye, baygınlığa ve kalp ritminde bozulmalara yol açabilir. Genellikle alternatif tıpta, çok küçük miktarlarda ağrı kesici veya tansiyon düşürücü olarak haricen veya dahilen kullanılır, ancak doktor kontrolü dışında tüketilmesi tehlikelidir.
Meşe Balı
Meşe ormanlarında, arıların meşe palamudu ve yapraklarındaki salgıları toplamasıyla ürettiği koyu renkli bir salgı balıdır. Antioksidan kapasitesinin diğer birçok bala göre katbekat fazla olduğu bilimsel araştırmalarla kanıtlanmıştır.
Tadı pekmezi andırır, karamelize ve odunsu bir aroması vardır. Vücuttaki serbest radikallerle savaşma gücü yüksek olduğundan bağışıklık sistemini desteklemek ve vücut direncini artırmak için tercih edilir.
Köknar Balı
Tıpkı çam balı gibi, çiçek nektarından değil, köknar ağaçları üzerinde yaşayan böceklerin salgısından üretilen bir salgı balıdır. Genellikle yüksek rakımlı dağlık bölgelerde üretilir. Rengi koyu, kıvamı yoğundur ve kolay kolay şekerlenmez.
Tadı çiçek ballarına göre daha az tatlıdır, hafif reçineli ve odunsu bir aroması vardır. Solunum yollarını rahatlatıcı etkisiyle bilinir ve akciğer sağlığı için faydalı olduğu düşünülür. Ayrıca mineral bakımından zengin olduğu için yorgunluk ve halsizlik durumlarında vücuda zindelik vermesi amacıyla tüketilir.
Okaliptüs Balı
Türkiye'de özellikle Akdeniz Bölgesi'nde, Muğla, Adana ve Mersin civarındaki okaliptüs ormanlarına konulan kovanlardan elde edilir. Koyu renkli, yoğun kıvamlı ve orta tatlılıkta bir baldır. En belirgin özelliği, tadında ve kokusunda okaliptüs ağacının ferahlatıcı aromasının hafifçe hissedilmesidir.
Bu bal, özellikle solunum yolları rahatsızlıkları için doğal bir destekleyici olarak görülür. Nezle, grip ve burun tıkanıklığı gibi durumlarda ferahlatıcı etkisi nedeniyle tercih edilir. Antiseptik özelliği güçlüdür ve bağışıklık sistemini desteklemek amacıyla bitki çaylarıyla birlikte tüketilmesi yaygındır.
Hayıt Balı
Ege ve Akdeniz kıyılarında dere kenarlarında sıkça görülen hayıt (beşparmak otu) bitkisinin mor ve beyaz çiçeklerinden elde edilir. Yaz aylarının sonuna doğru hasat edilen bu bal, açık kehribar rengindedir ancak zamanla kristalleşerek daha beyaz bir renge ve kremsi bir kıvama dönüşebilir.
Hayıt bitkisinin tıbbi özelliklerini taşıyan bu bal, özellikle kadın hastalıkları ve hormon dengesizliği üzerindeki olumlu etkileriyle bilinir. Ayrıca hafif ve hoş aroması sayesinde boğazı yakmaz, sindirimi kolaydır ve sakinleştirici etkisiyle günün yorgunluğunu atmak için tüketilebilir.
Keçiboynuzu (Harnup) Balı
Akdeniz ve Ege bölgelerinde doğal olarak yetişen keçiboynuzu ağaçlarının çiçeklerinden elde edilen, besin değeri oldukça yüksek bir bal türüdür. Rengi koyu kahverengi, tadı ise kendine has ve oldukça belirgindir. Hatta tadı ve kokusuyla çikolatayı veya karameli andıran bir aromaya sahip olduğu söylenir.
Kalsiyum ve E vitamini bakımından oldukça zengindir. Bu özelliğiyle kemik gelişimini desteklemek isteyenler ve nefes darlığı çekenler tarafından sıkça tercih edilir. Enerji verici özelliği yüksek olduğu için sporcular veya yoğun fiziksel aktivite gösteren kişiler için de ideal bir doğal takviyedir.
Keven Balı
Doğu Anadolu ve İç Anadolu'nun yüksek rakımlı, kurak bölgelerinde yetişen dikenli keven (astragalus) bitkisinden elde edilir. Genellikle Sivas, Erzincan ve Kayseri gibi illerde üretimi yaygındır. Rengi oldukça açık, beyazımsı veya şeffafa yakındır ve kendine özgü hafif bir kokusu vardır.
Soğuk iklim bitkisinden elde edildiği için vücut direncini artırma konusunda çok etkilidir. Özellikle kış aylarında soğuk algınlığına karşı koruyucu olarak tüketilir. Çabuk kristalleşme (şekerlenme) özelliğine sahiptir, bu nedenle bazen krem bal kıvamında da satışa sunulur ve mide dostu olarak bilinir.
Karakovan Balı
Bu bal, bir bitki türüne göre değil, üretim tekniğine göre isimlendirilir. Işık görmeyen, genellikle ağaç kütüklerinden veya sepetlerden yapılan kovanlarda üretilir. En önemli özelliği, arıya dışarıdan "temel petek" (hazır mum) verilmemesidir; arı peteğini de, balını da tamamen kendisi üretir.
İnsan müdahalesinin en az olduğu bal türü olduğu için çok kıymetlidir. Petekleri ağızda erir ve tortu bırakmaz. Genellikle yüksek yaylalarda, şekersiz ve katkısız olarak üretildiği için doğal bal arayanların ilk tercihlerinden biridir.
Süzme Bal
Peteklerdeki balın sırrının (kapağının) alınıp, santrifüj makinelerinde döndürülerek mumdan ayrıştırılmış halidir. Tüketimi daha kolaydır ve ölçülendirmesi daha pratiktir. Balın kalitesi süzme veya petek olmasına göre değil, arının nektarı aldığı kaynağa ve şekersiz üretilmesine göre değişir.
Petek Bal
Arıların balı depoladığı altıgen gözlü mum yapısıyla birlikte sofraya gelen halidir. Balmumu da yenebilir ancak sindirilmesi zordur. Tüketiciye balın doğallığı konusunda görsel bir güven verse de, petek kısmının besleyici değeri bal kadar yüksek değildir.
Ballarınızı güvenle saklamak için cam kavanozları, şık bir şekilde sevis etmek için de kahvaltılık ürünlerini inceleyebilirsin.
