Salata, taze sebzeler, yeşillikler, bakliyatlar, meyveler ve çeşitli protein kaynaklarının, zeytinyağı, limon, sirke veya yoğurt gibi soslarla harmanlanmasıyla hazırlanan, hem ana yemek hem de yan lezzet olarak sofralarda başköşeyi tutan çok yönlü bir yiyecek grubudur. Hafif ve besleyici yapılarıyla diyet listelerinin vazgeçilmezi olan salatalar, kullanılan malzemelerin çeşitliliğine ve yöresel damak zevklerine göre dünya mutfağında sayısız varyasyona sahiptir; kimi zaman ferahlatıcı bir başlangıç, kimi zaman ise doyurucu bir öğün olarak karşımıza çıkar.

En çok tüketilen salata çeşitleri şunlardır:

Türk mutfağının en köklü ve en sık tüketilen klasiklerinden biri olan çoban salatası, özellikle yaz aylarında sofraların vazgeçilmez ferahlatıcısıdır. Temelinde mevsimin en taze domatesleri, salatalıkları, sivri biberleri, kuru soğanları ve maydanozlarının yer aldığı bu salata, malzemelerin basitliğine rağmen lezzetini tazelikten alır. Bu sebzelerin uyumunu zirveye taşıyan unsur ise zeytinyağı, limon suyu ve tuzdan oluşan sade ama etkili sostur. İsteğe bağlı olarak üzerine beyaz peynir rendesi veya siyah zeytin eklenerek lezzeti zenginleştirilebilir.

Çoban salatasının en belirgin özelliği ve hazırlanışındaki püf noktası, tüm malzemelerin mümkün olduğunca küçük küpler halinde doğranmasıdır; bu sayede sebzeler sosla tamamen bütünleşir ve salatanın o meşhur, ekmeğin banıldığı lezzetli suyu dibe çöker. Hazırlanışı dakikalar süren bu pratik lezzet, hemen hemen her yemeğin yanına yakışsa da en iyi uyumu ızgara köfteler, et yemekleri, pilavlar ve kuru fasulye gibi geleneksel tencere yemekleriyle sağlar.

Dünya mutfağının en popüler salatalarından biri olan Sezar salata, genellikle sadece bir yan lezzet değil, içerdiği malzemelerle doyurucu bir ana öğün olarak da tercih edilir. Orijinal tarifin temelini taze ve kütür kütür olan marul yaprakları (genellikle Yedikule veya Iceberg), sarımsaklı ve baharatlı kıtır ekmek küpleri (kroton) ve parmesan peyniri oluşturur. Ancak bu salatayı efsaneleştiren asıl unsur; yumurta sarısı, zeytinyağı, limon, sarımsak, hardal ve hamsi (ançüez) ile hazırlanan o yoğun kıvamlı özel sosudur. Günümüzde protein değerini artırmak için üzerine ızgara tavuk dilimleri veya karides eklenerek servis edilmesi oldukça yaygındır.

Sezar salata hazırlanırken, marul yapraklarının diriliğini kaybetmemesi için sosun servisten hemen önce dökülmesi ve yaprakların sosla iyice harmanlanması gerekir. Kıtır ekmeklerin yarattığı doku kontrastı ve parmesan peynirinin tuzlu aroması, damakta eşsiz bir denge kurar. Tek başına hafif bir öğle yemeği olarak tüketilebileceği gibi, özellikle makarna çeşitlerinin, pizzaların veya ağır et yemeklerinin yanında dengeleyici ve şık bir eşlikçi olarak sunulabilir.

Gaziantep mutfağının armağanı olan Gavurdağı salatası, içerdiği ceviz ve nar ekşisi ile diğer salatalardan keskin bir şekilde ayrılan, iştah açıcı bir lezzet şölenidir. Malzeme listesinde domates, yeşil biber, kuru soğan ve maydanoz bulunsa da, bu salatanın karakterini belirleyen asıl malzemeler iri dövülmüş bol ceviz içi, sumak ve yoğun kıvamlı nar ekşisidir. İsmini Amanos Dağları'nın eski adından alan bu salata, acı, ekşi ve cevizden gelen yağlı aromanın mükemmel bir birleşimidir.

Gavurdağ salatası hazırlanışında dikkat edilmesi gereken en önemli detay, malzemelerin çoban salatasından bile daha ince, neredeyse "zırh" kıvamında doğranmasıdır. Bol zeytinyağı ve nar ekşisiyle harmanlanan bu ince kıyım sebzeler, kaşıkla yenilecek kıvama gelir. Özellikle kebap sofralarının olmazsa olmazı kabul edilen Gavurdağı salatası, içerdiği yüksek asidite ve ferahlık sayesinde, yağlı et yemeklerinin, lahmacunun ve çiğ köftenin yanında damağı temizleyen en iyi tamamlayıcıdır.

Mevsim salatası, adından da anlaşılacağı üzere o dönemde doğanın sunduğu en taze sebzelerin bir araya getirilmesiyle hazırlanan, hemen hemen her restoranda ana yemeğin yanında standart olarak sunulan en klasik salata türüdür. Kış aylarında genellikle marul, rendelenmiş havuç, ince kıyılmış kırmızı lahana ve turp gibi kök sebzelerin ağırlıkta olduğu bu salata; yaz aylarında yerini domates, salatalık ve taze yeşilliklerin renklendirdiği daha sulu bir versiyona bırakır. İçeriği mevsime göre değişse de amacı her zaman sofraya tazelik, vitamin ve renk katmaktır.

Mevsim salatanın hazırlığında en önemli nokta, kullanılan malzemelerin diri olması ve birbirine uyumlu şekilde doğranmasıdır. Genellikle marul tabanı üzerine öbekler halinde yerleştirilen havuç rendesi ve lahanalarla görsel bir bütünlük sağlanır. Sos olarak klasik zeytinyağı ve limon suyu ikilisi tercih edilirken, bazen sirke de eklenebilir. Mevsim salatası, nötr ve ferahlatıcı tadı sayesinde balık ızgaradan et sote yemeklerine, makarnadan tavuk çeşitlerine kadar her türlü menüye uyum sağlayan en risksiz eşlikçidir.

İstanbul salatası, en kaliteli ve sulu domateslerin başrolde olduğu, ince kıyılmış kırmızı soğanların ona eşlik ettiği, sadeliğin lezzete dönüştüğü rafine bir salata çeşididir. Karmaşık malzeme listesinden uzak olan bu tarifin sırrı, domatesin doğal aroması ile soğanın keskinliğinin, özel ve asiditesi yüksek bir sosla dengelenmesinde yatar. Genellikle kebapçıların ve balık restoranlarının menüsünde "müessese ikramı" tadında yer alan bu salata, az malzemeyle çok büyük bir lezzet derinliği sunmasıyla bilinir.

Hazırlanırken domateslerin kabuklarının soyulması ve genellikle halka veya yarım ay şeklinde doğranması tercih edilir. Kırmızı soğanlar ise piyazlık (ince uzun) doğranarak acısının çıkması için hafifçe tuzla ovulur veya sumakla harmanlanır. İstanbul salatasını diğerlerinden ayıran asıl imza dokunuş ise bol sızma zeytinyağı, nar ekşisi ve bazen de lezzeti katlamak için eklenen az miktarda balzamik sirke veya soya sosudur. Özellikle ızgara etlerin, köftelerin ve balıkların yanına en çok yakışan, tabağın dibinde kalan suyunun ekmekle sıyrıldığı en iştah açıcı eşlikçilerden biridir.

Makarna salatası, haşlanmış makarna tanelerinin yoğurt, mayonez ve renkli garnitürlerle birleştirilmesiyle hazırlanan, soğuk olarak tüketilen ve özellikle çay saatlerinin vazgeçilmezi olan doyurucu bir salata çeşididir. Genellikle boncuk, yüksük veya burgu gibi küçük taneli makarnaların kullanıldığı bu tarifte; kornişon turşu, haşlanmış bezelye, havuç küpleri, mısır ve dereotu en sık kullanılan tamamlayıcılardır. Kremsi dokusu ve karbonhidrat bazlı yapısı sayesinde oldukça besleyicidir ve tek başına bir öğün olarak da tüketilebilir.

Hazırlık aşamasında makarnaların hamurlaşmayacak şekilde "al dente" kıvamında haşlanıp soğutulması, salatanın dokusu için en önemli püf noktasıdır. Yoğurt ve mayonez dengesi kişisel zevke göre ayarlanabilir; daha hafif olması istenirse sadece süzme yoğurt, daha yoğun bir tat istenirse mayonez oranı artırılabilir. Pratikliği ile bilinen makarna salatası, piknik sepetlerinden doğum günü partilerine kadar kalabalık davet sofralarının en sevilen ve en bereketli seçeneklerinden biridir.

Yunan salatası, iri doğranmış taze sebzelerin üzerine genellikle bütün bir kalıp beyaz peynir (Feta) yerleştirilmesiyle sunulan, zeytin ve kekik aromasıyla bütünleşmiş Ege mutfağının en karakteristik lezzetlerinden biridir. Türk mutfağındaki çoban salatasına benzese de en büyük farkı, malzemelerin çok daha büyük ve rustik parçalar halinde doğranması ve içine kesinlikle marul gibi yeşilliklerin konulmamasıdır. Orijinal tarifte (Horiatiki), sulu domatesler, salatalıklar, kırmızı soğan halkaları ve Kalamata zeytinleri başrolü oynar.

Hazırlanışında sebzeler "çatal lokması" büyüklüğünde kesilerek derin bir kaseye alınır ve üzerine cömertçe sızma zeytinyağı gezdirilir. Salatanın tepesine konulan yağlı ve sert beyaz peynir, üzerine serpilen dağ kekiği ile servis edilir; peynir genellikle servis esnasında çatal ile kırılarak yenir. Yunan salatası, içerdiği zeytinyağı ve ferah yapısı sayesinde özellikle deniz ürünleri, balık ızgaralar ve kalamar gibi Ege sofralarının klasik tatlarıyla mükemmel bir uyum yakalar.

Rus salatası, küp küp doğranmış haşlanmış kök sebzeler, bezelye ve kornişon turşunun mayonez bazlı bir sosla harmanlanmasıyla hazırlanan, soğuk meze kültürünün en popüler ve kremsi dokulu üyelerinden biridir. Orijinal adı "Olivier Salatası" olan ve 19. yüzyılda Moskova'da ortaya çıkan bu lezzet, ülkemizde Soğuk Savaş dönemindeki siyasi atmosfer nedeniyle uzun yıllar "Amerikan Salatası" olarak anılmıştır. Temelinde haşlanmış patates ve havuç bulunsa da, lezzetini asıl veren unsur, tatlılık katan bezelye ile asidite sağlayan kornişon turşunun yarattığı dengedir.

Bu salatanın yapımında en önemli püf noktası, tüm malzemelerin (patates, havuç ve turşunun) birbirine eşit büyüklükte, tavla zarı formunda minik minik doğranmasıdır. Malzemeler mayonez (veya daha hafif olması için yoğurt-mayonez karışımı) ile birleştirildiğinde macun kıvamına gelmemeli, taneler belirgin kalmalıdır. Rus salatası, sandviçlerin vazgeçilmez iç malzemesi olduğu gibi, kumpirlerin en sevilen katmanı ve yılbaşı gibi özel davet sofralarının en klasik soğuk başlangıcıdır.

Coleslaw, ince şeritler halinde kıyılmış beyaz lahana ve rendelenmiş havucun; mayonez, sirke, limon suyu ve az miktarda şekerle hazırlanan tatlı-ekşi bir sosla buluştuğu, dünyaca ünlü bir yan lezzettir. Kökeni Hollanda'ya dayansa da günümüzde Amerikan "fast food" kültürüyle özdeşleşmiş olan bu salata, çiğ lahananın sert yapısının sosla yumuşayarak kıtır ama yenebilir bir kıvama gelmesiyle bilinir. İçindeki hafif şeker oranı ve mayonezin kremamsı yapısı, sirkenin keskinliğiyle birleşerek damakta benzersiz bir denge oluşturur.

Hazırlık aşamasında lahanaların mümkün olduğunca ince doğranması veya rendelenmesi, sosu içine çekebilmesi açısından kritiktir. Salata hazırlandıktan sonra en az bir saat buzdolabında dinlendirilirse, lahanalar hafifçe söner ve lezzetler birbirine tam olarak geçer. Coleslaw, özellikle çıtır tavuk (fried chicken), hamburger, sosisli sandviç ve barbekü etleri gibi yağlı ve yoğun aromalı yemeklerin yanında damağı ferahlatan ve doku kontrastı yaratan en iyi eşlikçilerden biridir.

Patates salatası, haşlanmış patateslerin taze soğan, maydanoz ve çeşitli baharatlarla harmanlanmasıyla hazırlanan, Türk mutfağının özellikle "çay saatleri" ve "altın günleri" ile özdeşleşmiş en doyurucu klasiklerinden biridir. Batı mutfağındaki mayonezli versiyonların aksine, Türk usulü patates salatası lezzetini bol sızma zeytinyağı, limon suyu ve sumak ekşisinden alır. Patatesin nişastalı ve nötr yapısı, içine giren yeşilliklerin aroması ve pul biberin acısıyla birleştiğinde ortaya hem sıcak hem de soğuk tüketilebilen çok yönlü bir lezzet çıkar.

Hazırlanışında patateslerin dağılmayacak ama içi yumuşacık kalacak şekilde haşlanması ve henüz ılıkken soslanması, lezzetin patatese işlemesi açısından önemlidir. İçine tercihe göre haşlanmış yumurta, kuru soğan veya kornişon turşu da eklenebilir. Yanında börek, poğaça gibi hamur işleri ve demli bir çay ile servis edildiğinde, geleneksel bir misafir ağırlama menüsünün en garantili ve sevilen oyuncusu olur.

Cevizli kereviz salatası, çiğ kerevizin kendine has keskin kokusunun sarımsaklı süzme yoğurt ve cevizle birleşerek inanılmaz bir lezzet dönüşümü geçirdiği, kış aylarının en popüler meze ve salata çeşitlerinden biridir. Kerevizi sevmeyenlere bile bu sebzeyi sevdiren bu tarif, ferahlatıcı yoğurt tabanı ve cevizin kattığı kıtırlık ile damakta kremamsı ve zengin bir tat bırakır. Genellikle balık sofralarında ve meze tepsilerinde yerini alan bu salata, bağışıklık sistemini destekleyen yapısıyla da oldukça sağlıklıdır.

Bu salatayı hazırlarken en kritik nokta, kerevizlerin rendelendikten hemen sonra kararmaması için limonlu suyla ovulması veya bekletilmeden hemen yoğurtlu karışıma eklenmesidir. Süzme yoğurt kullanmak, salatanın sulanmaması ve kıvamının yoğun kalması için şarttır. Üzerine kızdırılmış zeytinyağında yakılan ceviz parçaları gezdirilerek servis edildiğinde hem görsel şıklığı artar hem de lezzeti zirveye taşınır; özellikle ızgara balıkların yanına en çok yakışan eşlikçilerden biridir.

Pancar salatası, toprak kokulu ve hafif tatlımsı kök sebze olan kırmızı pancarın haşlanarak veya fırınlanarak yumuşatılması, ardından sarımsak, zeytinyağı ve sirke ile tatlandırılmasıyla hazırlanan, rengiyle sofraları canlandıran bir lezzettir. Antioksidan deposu olan pancar, bu salatada bazen küp küp doğranmış sade haliyle, bazen de rendelenip yoğurtla karıştırılarak sunulur. Ancak klasik versiyonu, pancarın kendi aromasının ön planda olduğu, bol ekşili ve sarımsaklı sosla marine edildiği halidir.

Hazırlık aşamasında pancarların kabuklarıyla haşlanması, rengini ve besin değerini içinde hapsetmesi açısından önemlidir; kabuklar pişirme işleminden sonra kolayca soyulur. Sirke (genellikle elma veya üzüm sirkesi) ve ezilmiş sarımsak, pancarın şekerli tadını dengeleyerek iştah açıcı bir asidite kazandırır. Ceviz parçaları veya beyaz peynir kırıntılarıyla zenginleştirilebilen pancar salatası, et yemeklerinin yanında dengeleyici bir yan ürün veya meze sofralarının renkli bir üyesi olarak sıkça tüketilir.

Caprese salatası, İtalya’nın Capri adasından dünyaya yayılan; taze mozzarella peyniri, olgun domates dilimleri ve taze fesleğen yapraklarının sıralanmasıyla hazırlanan, İtalyan bayrağının renklerini (kırmızı, beyaz, yeşil) temsil eden son derece zarif bir salatadır. "Basitlik en üstün karmaşıklıktır" felsefesinin mutfaktaki karşılığı olan bu salata, pişirme gerektirmez ve lezzetini tamamen kullanılan üç ana malzemenin kalitesinden alır. Özellikle yaz aylarında ferahlatıcı, hafif ve rafine bir başlangıç arayanların ilk tercihidir.

Sunumunda genellikle domates ve peynir dilimleri birbirinin üzerine binecek şekilde dairesel veya yatay olarak tabağa dizilir, aralarına taze fesleğen yaprakları yerleştirilir. Üzerine sadece kaliteli bir sızma zeytinyağı ve değirmen karabiber gezdirilir; ancak günümüzde balzamik sirke veya pesto sos ile lezzetlendirilmesi de oldukça yaygındır. Caprese, şık akşam yemeklerinde başlangıç tabağı olarak veya hafif bir öğle yemeği alternatifi olarak tek başına keyifle tüketilir.

Salataları şık bir şekilde sunmak için porselen kayık tabakları inceleyin.