Kokina Çiçeği: Kırmızı Bereketin Yılbaşı Sembolü

Yılbaşı zamanı geldiğinde en çok dikkat çeken bitkilerden biridir. Aralık ayında sokak tezgâhlarında, marketlerde ya da çiçekçilerde karşımıza çıkan o kırmızı ve yeşil demetler aslında tek bir bitkiden oluşmaz. Halk arasında yılbaşı çiçeği diye bilinse de, iki farklı bitkinin birleşimidir.

Yeşil, sert yapraklı kısımlar Ruscus aculeatus adlı dikenli bir çalıdan alınır. Üzerine özenle yerleştirilen parlak kırmızı taneler ise Smilax excelsa gibi başka bir bitkinin meyveleridir. İkisi bir araya geldiğinde, sanki doğa kendi elleriyle yılbaşı süsü yapmış gibi bir görüntü ortaya çıkar. Bu yüzden kokina hem doğanın hem insanın el emeğini taşır.

“Kokina” sözcüğü Rumcadan gelir ve “kırmızı” anlamına sahiptir. Zaten renginden de anlaşılır; kırmızı bereketin, yeşil ise umudun ve yaşamın rengidir. Bu yüzden evine alanlar aslında sadece bir süs değil, yeni yıl için iyi dilekler, bereket ve tazelenme çağrısı da getirir.

Kokina en çok İstanbul sokaklarında görülür. Aralık ayı gelince satıcılar köşe başlarını doldurur. Kimi uğur getirsin diye alır, kimi sadece o canlı renkleri sevdiği için. Ama herkes için anlamı benzerdir: şehirde kışın başladığını, yeni yılın yaklaştığını hatırlatır.

Bu bitki, sadece kırmızı yuvarlak taneleriyle süslenmiş bir buket değildir. İstanbul’un eski mahallelerinde yeni yıl yaklaşırken köşe başlarında beliren bir umut gibidir. Eskiden evine kokina alan biri, yılı bereketle karşılayacağına inanırdı. O kırmızı taneler bozulmadan yılbaşı sabahına ulaşırsa, o yıl bolluk içinde geçecek derlerdi. Bu yüzden, bir bitkiden çok daha fazlasıdır; sabırla hazırlanmış bir dilek, tazelenmeye dair bir niyet gibidir.

Kırmızının sıcaklığı bereketi çağrıştırır, yeşilin direnci ise hayatın devamını. Yan yana geldiklerinde doğanın döngüsünü anlatırlar. Her kışın sonunda yeniden yeşeren bir dal gibi, insan da her yeni yılda yeniden başlama gücünü bulur. Evin bir köşesine konan o küçük demet, aslında bu hatırlatmadır.

Kokinanın hazırlanışının da kendine özgü bir dili vardır. Her kırmızı tanenin dikenli dala tek tek bağlanması sabrı simgeler. Kolay değildir; elleri deler, zaman ister. Ama sonunda ortaya çıkan o canlı demet, hem doğanın güzelliğini hem de insan emeğini bir araya getirir. Belki de bu yüzden kokinaya bakan herkes, içinde biraz huzur bulur.

Kokina aslında tek bir bitki değildir. Dikenli Ruscus dallarına tek tek eklenen kırmızı tanelerden oluşan bir aranjmandır. Bu yüzden bakımı, saksı bitkilerinden çok kesme çiçeklere benzer. Yine de doğru ortam sağlanırsa hem rengi hem formu haftalarca korunabilir.

Işık ve Konum: Doğrudan güneş ışığını sevmez. Parlak ama dolaylı ışık alan bir köşe en uygun yerdir. Güneş altında kalırsa yeşil dallar kurur, taneler matlaşır. En iyi sonucu serin ve gölgeli ortamlarda verir. Girişteki sehpa, pencereye uzak bir konsol ya da balkon kapısına yakın ama esintisiz bir köşe idealdir.

Sıcaklık ve Nem: Kokina için en uygun sıcaklık 12 ila 18 derece arasındadır. Petek, soba ya da fırın gibi sıcak alanlardan uzak tutulmalıdır. Ortam havası kuruysa yapraklara çok hafif nem verebilirsin ancak tanelere su değmemelidir. Su damlaları kırmızı yüzeyde leke bırakabilir.

Su ve Vazo Bakımı: Demeti vazoya yerleştirirken sap uçlarını hafif çapraz kes. Su yalnızca sapları ıslatacak kadar olmalı, yapraklara değmemelidir. Vazo suyunu iki günde bir tamamen değiştirip sap uçlarını her seferinde biraz kısaltmak kokinanın ömrünü uzatır. Daha uzun süre canlı kalması için yarım litre suya bir çay kaşığı toz şeker, birkaç damla limon suyu ve bir damla çamaşır suyu ekleyebilirsin. Bu karışım bakterilerin çoğalmasını önler.

Temizlik ve Yer Değiştirme: Zamanla toz birikebilir. Bu durumda taneleri ıslatmadan, yumuşak bir fırça yardımıyla nazikçe temizlemek yeterlidir. Kokinayı sık sık taşımamak gerekir çünkü tellerle tutturulmuş taneler kopabilir.

Sorun Giderme: Kırmızı taneler buruşmaya başlamışsa ortam fazla sıcak ya da havasız demektir. Daha serin bir yere taşımak genellikle işe yarar. Yaprak uçlarında kahverengilik varsa güneş teması ya da ısı kaynağına yakınlık söz konusudur. Suyu bulanıklaştıysa vazoyu tamamen yıka, sapları yeniden kes ve taze suyla doldur.

Satın Alma ve Güvenlik: Kokina alırken dalların koyu yeşil ve sert olmasına dikkat et. Sararma başlamışsa ömrü kısadır. Taneler dolgun ve parlak olmalı; çatlak veya siyah nokta olan demetleri tercih etme. Taneler yenmez, bu nedenle çocukların ve evcil hayvanların ulaşamayacağı bir yerde durması gerekir.

Saklama ve Dayanıklılık: Akşamları kokinayı serin bir yere, tercihen balkona koymak iyi gelir. Ancak don riski varsa dışarıda bırakma. Taşımak gerektiğinde poşete kapatmak yerine kağıda sarmak daha doğrudur çünkü plastik buhar oluşturur.

Atık ve Dönüşüm: Demetin yeşil kısımları organik atığa, telleri ise metal geri dönüşüme atılabilir. Bu şekilde bakıldığında kokina yeni yıla kadar taze kalır, kırmızısı solmadan evine o klasik yılbaşı havasını taşımaya devam eder.

Bu bitkinin dal uçları canlı kalırsa uzun süre dayanır. Bu yüzden az miktarda suya koymak işe yarar ama dikkat etmek gerekir. Sapların sadece uç kısmı suya değsin, yapraklar asla içine girmesin. Aksi halde su kısa sürede bulanır, kötü koku başlar. Suyu birkaç günde bir tazelemek ve uçlardan biraz kesmek yeterlidir. Eğer kokina sünger içinde hazırlanmışsa ayrıca su eklemeye gerek yoktur; sünger nemli kaldığı sürece demet de canlı kalır.

Kokina en çok Aralık ayında satılır. İstanbul’da genellikle havalar soğuyup ışıklar süslenmeye başladığında, sokak köşelerinde belirir. En diri dallar ve parlak taneler genelde ay ortasında bulunur, çünkü o zaman yeni kesilmiş olurlar. Ayın sonuna doğru taneler kuruyabilir, bu yüzden geç kalmamakta fayda vardır. Alırken yeşil dalların sert, kırmızı tanelerin dolgun olmasına bakmak yeterlidir.

Genelde yeni yıla kadar güzel görünür, sonra yavaş yavaş solmaya başlar. Taneler buruştuğunda, yapraklar sertliğini kaybettiğinde artık veda etmenin zamanı gelmiştir. Bazı insanlar uğur getirsin diye Ocak ortasına kadar bekletir, bazılarıysa yılbaşı gecesi geçince hemen yenisini alır. Kuruyan dalları çöpe atarken telleri ayırmak iyi olur; biri organik atığa, diğeri geri dönüşüme gider. Kokinayı atarken hafif bir burukluk hissedersin ama yerini hep yeni bir umut alır.

Bu bitkiler çok gösterişli değildir ama doğru yere koyulduğunda bütün evi değiştirir. En basit haliyle cam bir vazoya birkaç dal yerleştir, o bile yeter. Özellikle akşam ışığında, kırmızı taneler parladıkça ortama sıcaklık gelir. Yılbaşı sofrasında runner’ın üzerine iki üç kısa dal bırak, aralarına küçük mumlar koy. Fazla çaba harcamadan şık bir görüntü oluşur.

Kapı süsü yapmak istersen kokina dallarını kozalak ve tarçınla birleştir. İnce bir iple bağla, kurdeleyle küçük bir detay ekle; evin girişinde kış havası hemen hissedilir. Hediye paketlerine de yakışır aslında. Bir dalını kurdelenin altına sıkıştır, hem doğal hem zarif görünür.

Biraz uğraşmak istersen cam fanusun içine birkaç dal kokina koy, araya minik bir ışık dizisi yerleştir. Karanlıkta yandığında evin bir köşesi bir anda sıcacık olur. Bazen tek bir dal bile yeter. Doğru yere koyarsın, bütün o yeni yıl havası kendiliğinden yayılır.