Balık Çeşitleri

Üç tarafı denizlerle çevrili ülkemiz, her mevsim farklı lezzetler sunan zengin balık çeşitleri ile eşsiz bir mutfak kültürüne sahiptir. İşte Türkiye'de sofraların vazgeçilmezi olan ve en çok tüketilen popüler balık türleri:

Hamsi

Karadeniz ile özdeşleşmiş olsa da Marmara'da da bolca bulunur. Gövdesi iğsi, yanlardan hafif basık ve ağzı büyüktür. Sırtı koyu mavi-siyah veya yeşilimsi, yanları ve karnı gümüşi beyaz renktedir. Sürüler halinde yaşayan, ışığa duyarlı bir balıktır. Ortalama boyu 10-12 cm civarındadır, ancak maksimum 18 cm'ye kadar büyüyebilirler. Ömürleri kısadır (yaklaşık 3-4 yıl). Genellikle yaz aylarında (Haziran-Eylül arası) yumurtlayarak çoğalırlar, bu dönemde avlanmaları yasaktır.

Palamut

Karadeniz ve Marmara arasında göç eden, sırtında verev şekilde koyu şeritler bulunan, pulsuz ve yırtıcı bir balıktır. Sırtı mavimsi yeşil, yanları gümüşidir. Hızlı büyüyen bir türdür; üreme dönemleri genellikle Mayıs sonundan Ağustos ayına kadar sürer ve bu dönemde Karadeniz'e çıkarak yumurta bırakırlar. Palamut, büyüklüğüne göre şu özel isimleri alır:

Levrek

Ege, Akdeniz ve Marmara’da doğal olarak bulunur ancak günümüzde çiftlik üretimi de çok yaygındır. Vücudu iğ şeklinde ve yanlardan hafif basıktır. Sırtı kurşuni gri, karnı ise gümüş beyazdır; üzerinde bazen siyah benekler bulunabilir. Etçil ve yırtıcı bir balıktır. Ortalama 30-60 cm arasında tüketilir, ancak doğada 1 metre boya ve 10-12 kg ağırlığa kadar ulaşabilir. Kış balığıdır; üreme dönemleri genellikle Ocak ile Mart ayları arasındadır. Bu balığa en çok ızgara yakışır. İstersen hemen ızgara ürünlerine göz atabilirsin.

Çipura

Ege ve Akdeniz'in en popüler balığıdır. Yüksek ve yanlardan basık bir gövdesi vardır. En belirgin özelliği, iki gözünün arasında bulunan altın rengi banttır; bu nedenle "altınbaş" olarak da anılır. Sırtı gümüşi gri, karnı beyazdır. Genellikle 25-35 cm boyutlarında satılır, ancak doğada 70 cm boya ve 6-7 kg ağırlığa erişebilirler. İlginç bir üreme döngüsü vardır; doğduklarında erkektirler, 2-3 yaşından sonra dişi olurlar (hermafrodit). Üreme zamanı Ekim-Aralık aylarıdır.

İstavrit

Türkiye'nin tüm denizlerinde, özellikle Marmara ve Karadeniz'de yıl boyu bulunur. Yan çizgisindeki iri pullar ve dikenli yapısı ile tanınır. "Karagöz" ve "Sarıkanat" (Kraça) gibi alt türleri vardır. Gözleri vücuduna oranla iridir, sırtı gri-yeşilimsi, yanları sarımtırak gümüşidir. Tezgah boyu genellikle 13-15 cm civarındadır (yasal avlanma alt sınırı 13 cm'dir), maksimum 30-40 cm'ye kadar büyüyebilir. Üreme dönemi ilkbahar sonundan yaz sonuna kadar (Mayıs-Ağustos) devam eder.

Lüfer

İstanbul Boğazı'nın efendisi olarak bilinen, çok keskin dişlere sahip, saldırgan ve gezgin bir balıktır. Sırtı koyu mavi-yeşilimsi, yanları parlak gümüşi renktedir. Karadeniz ile Ege Denizi arasında göç eder; genellikle Haziran-Ağustos aylarında Karadeniz'de yumurtlar. Lezzeti kadar boylarına göre aldığı özel isimlerle de meşhurdur:

Sardalya

Özellikle Kuzey Ege ve Çanakkale (Gelibolu) bölgesiyle meşhurdur. Vücudu yuvarlakımsı ve yanlardan basıktır. Sırtı yeşilimsi mavi, yanları gümüşidir ve vücudunun yanlarında siyah benekler bulunabilir. Pulları çok hassastır ve ele alındığında çabuk dökülür. Ortalama 12-15 cm boyundadır, maksimum 20-25 cm'ye kadar büyür. Hamsi gibi sürü balığıdır. Üreme dönemi bölgelere göre değişmekle birlikte genellikle Nisan-Ağustos ayları arasındadır.

Mezgit

Karadeniz ve Marmara’da yaygındır, "denizlerin tavuğu" olarak bilinir. Vücudu uzunca, yumuşak ve pulludur. En ayırt edici özelliği sırtında üç, anüsünde iki yüzgeç bulunmasıdır. Rengi sarımsı gri veya kahverengimsi, karnı beyazdır. Dip balığıdır. Genellikle 20-25 cm boylarında tüketilir, maksimum 40-50 cm'ye kadar ulaşabilir. Kış ve ilkbahar aylarında, özellikle Şubat-Mayıs arasında yumurtlayarak çoğalırlar.

Barbun

Ege ve Akdeniz başta olmak üzere sıcak ve ılık denizlerin kumlu zeminlerinde yaşar. Pembe-kırmızı rengi ve çenesinin altındaki iki adet bıyığı ile kolayca tanınır. Bu bıyıklarıyla kumdaki avlarını arar. Tekir balığı ile karıştırılır ancak Barbun'un kafası daha dik, sırt yüzgeci desensizdir. Ortalama 15-20 cm boyundadır, nadiren 40 cm'ye kadar büyür. Üreme zamanı ilkbahar ve yaz aylarıdır (Mayıs-Temmuz). Eti son derece lezzetli ve kıymetlidir.

Somon

Türkiye'de doğal türleri bulunmamakla birlikte, Karadeniz'de yetiştirilen "Türk Somonu" (büyük gökkuşağı alabalığı) ve ithal Norveç somonu olarak tüketilir. Gümüşi derili, eti turuncu-pembe renkte ve oldukça yağlıdır. Çiftliklerde yetiştirilenler genellikle 2-5 kg ağırlığa ulaştığında hasat edilir, ancak okyanustaki doğal türleri 1.5 metreye kadar büyüyebilir. Tatlı suda doğup denize göç eden, üremek için tekrar nehire dönen (anadrom) balıklardır.

Uskumru

Marmara ve Kuzey Ege'de bulunur, ancak eski bolluğu azalmıştır. İğsi ve dolgun gövdesi hızlı yüzmesini sağlar. Sırtında aşağıya doğru inen koyu mavi/yeşil üzerine siyah dalgalı desenler (kaplan deseni gibi) vardır. Yüzme kesesi olmadığı için batmamak adına sürekli yüzmek zorundadır. Ortalama 20-30 cm boyundadır, maksimum 50 cm'ye kadar ulaşabilir. Üreme dönemi Şubat sonundan Nisan ayına kadar sürer. Yağlanma durumuna göre lezzeti mevsimsel olarak çok değişir.

Tekir

Barbun balığının yakın akrabasıdır ve sıklıkla karıştırılır. Ancak Tekir'in burnu küt değil daha sivridir ve en belirgin farkı birinci sırt yüzgecinde sarı-siyah benekler/bantlar bulunmasıdır. Rengi kırmızımsı, karnı pembemsi beyazdır. Marmara, Ege ve Akdeniz’de yaşar. Ortalama boyu 10-15 cm'dir, 25 cm'den büyüklerine pek rastlanmaz. Barbun gibi dip balığıdır. Üreme dönemi genellikle Mayıs ve Ağustos ayları arasındadır.

Kalkan

Karadeniz'in en değerli dip balığıdır. Vücudu yassı, neredeyse daireseldir ve üzerinde pul yerine kemiksi düğmeler bulunur. Gözleri vücudunun sol tarafındadır. Rengi, bulunduğu zemine göre kamufle olabilen kahverengi-küllü tonlardadır. Yasal avlanma boyu en az 40-45 cm olsa da, 1 metreye kadar büyüyüp 20 kg ağırlığa ulaşabilirler. Üreme dönemi ilkbahardadır (Nisan-Haziran). Erkekleri dişilerine göre daha küçük olur.

Kılıç Balığı

Sıcak ve ılık denizlerimizde (Ege ve Akdeniz) açık sularda yaşar. Üst çenesinin kılıç gibi uzamış olması en karakteristik özelliğidir. Vücudu kaslı, silindirik ve pulsuzdur. Sırtı koyu mavi/siyah, altı beyazdır. Çok hızlı yüzen, güçlü bir avcıdır. Tezgah boyları genelde 1-1.5 metre civarındadır ancak okyanuslarda 4.5 metre boya ve 650 kg ağırlığa kadar ulaşabilirler. İlkbahar ve yaz aylarında (Nisan-Ağustos) suların ısınmasıyla üreme dönemine girerler.

İzmarit Balığı

Türkiye'nin tüm denizlerinde, özellikle yosunlu ve kayalık bölgelerde bolca bulunur. Yanlarında kareye benzer siyah bir leke olması en belirgin özelliğidir. Derisi kalın ve serttir, sırt yüzgeci dikenlidir. Hem dişi hem erkek özellik gösterebilen türlerdendir. Küçük bir balıktır; ortalama 15 cm civarındadır, maksimum 25 cm'ye kadar büyür. Üreme dönemi ilkbahar aylarıdır (Nisan-Mayıs). Eti beyaz ve lezzetlidir ancak ayıklaması zahmetli olabilir.

Dil Balığı

Ege ve Marmara'da sıkça görülen, oval şekilli yassı bir dip balığıdır. Kalkanın aksine gözleri vücudunun sağ tarafındadır. Sırtı kahverengi ve benekli, karın kısmı beyazdır. Kumlu ve çamurlu zeminlere gömülerek yaşar. Ortalama 20-30 cm boyundadır, maksimum 50 cm civarına ulaşabilir. Kılçığı az ve eti çok yumuşak olduğu için çocuklar için idealdir. Kış sonu ve erken ilkbahar (Ocak-Mart) döneminde üremek için sığ sulara yaklaşırlar.